Ikona to modlitwa przedstawiona przy pomocy ustalonych symboli, kolorów i znaków. Gdy patrzymy na ikonę wiemy, że to nie jest wierne odzwierciedlenie postaci ludzkiej niczym fotografia.
Technika malowania – czy też „pisania” - ikony przekazywana była z pokolenia na pokolenie, a samo jej malowanie to nie tylko nauka, ale przed wszystkimi modlitwa. Modlitwa do stwórcy. Samo przygotowanie do napisania ikony jest jak celebrowanie liturgii świętej.
Ikona nie powinna posiadać podpisu autora – gdyż zgodnie z zasadą tworzenia ikony – ikonopista nie tworzy dzieła własnego – nie przystoi podpisywać się pod dziełem natchnionym przez Boga.
Kanon ikonograficzny
Tworzenie ikony to postępowanie według szczegółowych wskazówek dotyczących sposobu malowania oraz przedstawiania postaci. Ikona kanoniczna musi przedstawiać postać świętego zgodnie z Ewangelią.
Ikona to szczególne dzieło malarza – musi być tworzona w tzw. konkretnym uniwersalnym języku. Pisze się ją kolorem, słowem, wyrazem twarzy, ułożeniem rąk i postaci. Każdy szczegół ikony ma znaczenie np.
- wąskie usta - są pozbawione zmysłowości, namiętności,
- oczy - patrzą w inny świat, Boski Świat,
- zmarszczka na czole - świadczy o zamyśleniu, kontemplacji Boga,
- ręce - błogosławią wiernych, lub wskazują na zdarzenie zachodzące w ikonie, bądź też trzymają atrybut związany ze świętą osobą
- złoty - kolor najwyższy, boży,
- purpura - kolor władcy, Boga w Niebie
- czerwień - kolor zmartwychwstania, radości, także kolor męczeństwa,
- biały - kolor boskiego światła, prostoty, czystości,
- niebieski - kolor innego świata, jest to także kolor Maryi, która łączy w sobie oba światy: ziemski i boski,
- brąz - kolor ziemskości, wszystkiego co przemija,
- zieleń - kolor nadziei, odrodzenia życia,
- czarny - kolor zła, śmierci.
Prawidłowe odczytanie przesłania ikony to rozumienie każdego koloru, gestu postaci.
Przez długie wieki ikona nie była kupowana - można o nią było prosić, o łaskę jej posiadania. Obecnie ikony można kupować, lecz nie te poświęcone. Ikonę poświęconą można tylko ofiarować.
Ikona – jak jest tworzona?
O sposobie wykonywania ikony wypowiada się Kasia Wolan – ikonopistka bieszczadzka:
"Podobraziem są deski z drzewa liściastego, zazwyczaj lipy i buka. Deski posiadają kowczeg i szpongi lub są jedynie klejone. Na deskę za pomocą kleju kostnego naklejane jest płótno, a następnie nakładane warstwy gruntu (ok 10-15 warstw) z kleju kostnego i kredy. Po wyschnięciu deska jest dokładnie szlifowana. Na tak przygotowane podobrazie nanoszę kontury przedstawienia i kładę złoto lub inny metal w płatkach. Następnie powstaje warstwa malarska. Jest to proces długotrwały i skomplikowany. Posługuję się tradycyjną, starą techniką pisania ikon zwaną temperą jajową. Polega ona na mieszaniu naturalnych, sproszkowanych pigmentów ze spoiwem, którym jest kurze żółtko i woda.
Bieszczady - kolebka ikony
Bieszczady to od dawna „zagłębie ikonowe”. Tutaj powstawała i nadal powstaje tzw. ikona karpacka, – która znana jest na całym świecie. Największy zbiór ikon został zgromadzony w Muzeum Historycznym Budownictwa Ludowego w Sanoku, w Muzeum Ziemi Przemyskiej w Przemyślu , w Muzeum w Nowym Sączu oraz w Muzeum w Zamku w Łańcucie.
Ocalone od zniszczenia
W dawnych Bieszczadach polskich w Łopience znajdowała się ikona, do której pielgrzymowali w dzień Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia) – pielgrzymi każdej nacji: Słowacy, Polacy, Rusini – Bojkowie, Łemkowie i Huculi. Dziś oryginał ikony znajduje się w kościele w Polańczyku.
Wojna i dewastacja kultury ludowej i religijnej, masowe grabieże i niszczenie – doprowadziły do utracenia ogromnej ilości ikon, zniszczenia cerkwi To, co udało się ocalić – to perełki, które należy chronić i dbać za wszelką cenę – to cerkwie w Górzance, Turzańsku, niegdyś w Komańczy – dopóki nie spłonęła.
