Stojąca samotnie na łagodnym wzgórzu, otoczona starodrzewiem najcenniejsza bieszczadzka cerkiew jest jedną z trzech ocalałych bojkowiskich świątyń. Pozostałe to cerkiew z Grąziowej, która została przeniesiona do sanockiego skansenu i cerkiew znajdująca się w Liskowatem.
Smolnik nad Sanem
Smolnik to wieś, która ma długą historię. Założona została na prawie wołoskim po 1530 roku, w dobrach należących do rodziny Kmitów. Lokacja na prawie wołoskim oznacza, że wieś była osadzona zgodnie z prawem specyficznym dla Wołochów, grupy etnicznej z terenów wschodnich Karpat. Osadzanie wsi na prawie wołoskim było charakterystyczne dla Bieszczadów i górzystych terenów Małopolski. Wieś Smolnik powstała na gruntach wzmiankowanej już w 1444 roku wsi Żurawin, najstarszej wsi w dolinie górnego Sanu. Nazwa wsi i niewielkiej rzeczki płynącej w dolinie wywodzi się prawdopodobnie od ciemnego koloru wody, zabarwonego wyciekami ropy naftowej.
Przemiany własnościowe wsi Smolnik
Na początku XIX wieku majątek nabył Józef Adel. Po jego śmierci majątek odziedziczyły córki, co miało istotny wpływ na rozwój wsi. Otóż najmłodsza z córek, Wiktoria Wizyta w 1877 roku rozpoczęła budowę tartaku parowego w przysiółku Smolnika-„Syhły”. Jej spadkobiercy sprzedali majątek firmie drzewnej J & J Kohn. Jakub i Jan Kohn w latach 1881 - 1903 byli właścicielami Smolnika. Przy tartaku zbudowano osiedle dla pracowników, a Smolnik stopniowo stawał się lokalnym centrum gospodarczym. Ówczesne zabudowania wsi ciągnęły się na grzbiecie górskim wzdłuż potoku Smolniczek. A cerkiew stała w jej centrum.
Rozwój miejscowości Smolnik został zahamowany w wyniku zniszczeń, które nastąpiły podczas działań wojennych w 1915 roku. Spłonęło wówczas część zabudowań wiejskich, szkoła oraz część budynków należących do tartaków. W okresie międzywojennym udało się odbudować zniszczone domy i obiekty przemysłowe. Według danych ze spisu powszechnego przeprowadzonego w 1921 roku, w Smolniku znajdowało się 87 domów, zamieszkałych przez 580 osób wyznających różne religie.
II wojna światowa i jej skutki dla Smolnika
W 1939 roku, w wyniku porozumienia niemiecko - sowieckiego doszło do podziału obszaru Bieszczad pomiędzy ZSRR a Niemcy. Smolnik znalazł się na linii granicznej, która biegła wzdłuż rzeki San. Po II wojnie światowej tę samą linię wyznaczono jako granicę pomiędzy Polską a ZSRR. Smolnik stał się wsią graniczną ZSRR, co wiązało się z wysiedleniem mieszkańców i utworzeniem strefy przygranicznej. W 1951 roku doszło do wymiany terenów przygranicznych i Smolnik wrócił w granice Polski. Bez mieszkańców, których przesiedlono w głąb Rosji.W 1951 roku na terenie Bieszczad zaczęto organizować Państwowe Gospodarstwa Rolne. W 1954 roku powstał PGR w Lutowiskach, a w kolejnym roku przyłączono do niego kolejne gospodarstwa, między innymi w Smolniku. Tereny oraz budynki zostały przekazane Państwowym Gospodarstwom Rolnym, w kolejnych latach przeszły w ręce zakładów karnych, a w latach osiemdziesiątych trafiły do firmy „Igloopol”.
W międzyczasie w Smolniku już nikt się nie osiedlił, a niezamieszkane budynki sukcesywnie rozbierano na opał i budulec. W końcu pozostała tylko (służąca jako magazyn m.in. na siano) cerkiew i zdewastowany cmentarz. Przy świątyni znajdowała się dzwonnica, którą rozebrano w latach 50.
Cerkiew w Smolniku
Cerkiew w Smolniku, wspominana w źródłach historycznych już w 1589 roku, prawdopodobnie została wybudowana niedługo po założeniu wsi. Choć dokładna data jej budowy nie jest znana, zachowane ikony, obecnie przechowywane w muzealnych zbiorach, wskazują, że mogła zostać wzniesiona niedługo po lokacji wsi. Ta, pierwsza ze świątyń prawdopodobnie została spalona przez Tatarów w 1672 roku, ocalała z niej jedynie ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem z postaciami proroków. Kolejna cerkiew została zbudowana około 250 metrów na południowy wschód od dworu w Procisnem.Obecnie istniejąca świątynia w Smolniku, wzniesiona w 1791 roku, jest wyjątkowym przykładem architektury sakralnej w Bieszczadach. Informacja o dacie jej powstania została zachowana na nadprożu, zapisana cyrylicą. Co istotne, ta cerkiew pozostała niezmieniona w swojej pierwotnej formie, stanowiąc cenny przykład architektury bojkowskiej, podkreślający wartość kulturową i historyczną regionu.
Remonty w cerkwi
Pierwszy, duży remont cerkiew przeszła w 1921 roku. Podczas tego remontu cerkwi dokonano szeregu prac renowacyjnych. Uszkodzone makowice zostały odrestaurowane, a profilowane belki gzymsowe zakryto poziomym deskowaniem. Tradycyjne gontowe pokrycie dachowe zastąpiono blachą, a ściany powyżej poziomu opasania wykończono pionowym deskowaniem. Wnętrze cerkwi również przeszło zmiany - chór został przeniesiony z nawy do babińca, otwór pomiędzy babińcem a nawą podwyższono, a nad babińcem zainstalowano sklepienie kolebkowe.W 1956 roku cerkiew umieszczono w wykazie zabytków, a w marcu 1969 roku, cerkiew w Smolniku została wpisana do Rejestru Zabytków. Umożliwiło to wykonanie prac remontowych (w latach 1969 – 1974), które obejmowały przywrócenie gontowego pokrycia ścian i dachu. W ramach remontu zdemontowano również zakrystię oraz mały przedsionek znajdujący się przed babińcem.
Od roku 1973 cerkiew służy jako kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w Lutowiskach. W 1974 r. została konsekrowana na filialny kościół obrządku łacińskiego p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. We wnętrzu, na wschodniej ścianie nawy, zachowała się polichromia ścienna datowana na początek XIX wieku.
W latach 2004–2007 parafia przeprowadziła remont świątyni, w czasie którego podniesiono i wypoziomowano podmurówkę, położono podłogę, wymieniono gont i naprawiono elementy więźby dachowej. W 2009 roku rozpoczęto prace konserwatorskie nad polichromią w cerkwi oraz przeprowadzono aranżację wnętrza prezbiterium.
Opis cerkwi w Smolniku
Cerkiew w Smolniku nad Sanem jest trójdzielną budowlą orientowaną na wschód, zbudowaną w technice zrębowej. Każda z trzech części – prezbiterium, nawa i babiniec – jest zbudowana na planie kwadratu i zwieńczona łamanym dachem namiotowym z kopułami w kształcie baniek (makowicami) z krzyżem. Świątynia posiada z zewnątrz wydatny daszek okapowy, który jest podtrzymywany przez wystające belki konstrukcji zrębowej. Dachy i górna część cerkwi są pokryte gontami. Przy cerkwi znajduje się cmentarz, na którym w 1988 roku, w ramach obozu „Nadsanie” odrestaurowano 5 istniejących nagrobków.Cerkiew w Smolniku została uznana za wyjątkowy zabytek i decyzją z dnia 21 czerwca 2013 roku, została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w ramach wpisu Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat.
Ciekawostka
Na tablicy umieszczonej obok cerkwi znajduje się informacja, że w listopadzie 1998 r. na teren cerkwiska weszła niedźwiedzica z młodym (przy okazji uszkadzając ogrodzenie), którą zwabił zapach miodu i wosku pszczelego znajdujący się w środkowej kopule. Na ścianach cerkwi pozostały ślady pazurów, które świadczyły o nieudanych próbach wdrapania się niedźwiedzicy na dach cerkwi.Do cerkwi w Smolniku łatwo dojechać. Znajduje się ona ok. 200 metrów od Wielkiej Obwodnicy Bieszczadzkiej, po lewej stronie jadąc od strony Czarnej Górnej w kierunku Ustrzyk Górnych.
Źródła:
- lutowiska.pl
- digitalunesco.pl
- "Bieszczady w Polsce Ludowej 1944 - 1989" IPN 2009
Komentarze (0)
Wysyłając komentarz akceptujesz regulamin serwisu. Zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o ochronie danych osobowych, podanie danych jest dobrowolne, Użytkownikowi przysługuje prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Jak to zrobić dowiesz się w zakładce polityka prywatności.