Salamandra plamista, znana naukowo jako Salamandra salamandra, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych przez miłośników przyrody gatunków płazów w Polsce. Jej wyjątkowa uroda i tajemniczy tryb życia przyciągają uwagę i budzą ciekawość. Ten gatunek wciąż można spotkać w relatywnie dużej liczbie na terenie południowej Polski. A Bieszczady, z ich rozległymi lasami i krystalicznie czystymi strumieniami, oferują idealne warunki dla tych stworzeń, tworząc ich naturalny azyl.
Salamandra/fot. Dorota Krynicka
Salamandra to nie jaszczurka, choć na taką wygląda
Salamandry, często niesłusznie określane mianem jaszczurek, są w rzeczywistości płazami ogoniastymi, co oznacza, że należą do zupełnie innego rzędu niż gady. Mimo zewnętrznych podobieństw, takich jak kształt czy rozmiar, istotne różnice biologiczne je rozdzielają. Podobnie jak gady, salamandry są zimnokrwiste, jednak ich skóra pozostaje błyszcząca i wilgotna, co wymaga życia w środowisku wilgotnym i zacienionym. Salamandry, dzięki swojemu wyglądowi, przypominają najstarsze formy płazów, które pojawiły się na Ziemi setki milionów lat temu. Przez wieki były mylone z jaszczurkami i w wielu kulturach do dzisiaj określane są różnymi nazwami nawiązującymi do jaszczurek.
Charakterystyczny wygląd salamandry
Charakterystyczne, kontrastujące plamy salamandry plamistej sprawiają, że jest ona jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli dzikiej przyrody Karpat. Dorosła salamandra ma mocne i dobrze zbudowane ciało o krępej budowie. Ciało salamandry jest podłużne, z lekko spłaszczonym i gładkim grzbietem. Głowa jest duża i płaska, z szerokim, zaokrąglonym pyskiem, który ma charakterystycznie wygięte krawędzie. Oczy mają okrągłe źrenice i ciemne tęczówki, a język, przypominający kształtem małą poduszkę, jest dobrze rozwinięty. Zarówno szczęka, jak i żuchwa są uzębione. Głowę od ciała oddziela widoczne zwężenie, przypominające szyję.
Salamadnra/fot. Marek Zielonka
Kończyny salamandry są krótkie, ale silne i dobrze rozwinięte, kończą się w małe, spłaszczone palce – cztery na przednich łapach i pięć na tylnych. Ogon tego płaza jest gruby, zakończony tępym końcem, owalny przy nasadzie i stanowi około dwóch trzecich długości reszty ciała. Skóra na jej grzbiecie jest gruba, gładka, błyszcząca i dość śliska, co przeciwstawia się strukturze skóry na brzuchu i bokach tułowia, która jest pomarszczona i cienka.
Ciekawostką jest to, że osobniki zamieszkujące wilgotne i gliniaste tereny zwykle mają liczne żółte plamy, podczas gdy te żyjące na suchych, piaszczystych terenach częściej mają plamy pomarańczowe. Ubarwienie to odzwierciedla przystosowanie do różnych warunków ekologicznych.
Salamandra plamista w legendach
Salamandra plamista, od dawien dawna, budziła zainteresowanie i fascynację ludzi, osnuwając wokół siebie aurę tajemnicy i magii. Jej niezwykły wygląd i zachowanie inspirowały powstawanie legend i mitów. Określana mianem jaszczura ognistego lub córką płomieni swoje miano zawdzięcza nie tylko wyjątkowemu, jaskrawemu ubarwieniu, ale i legendom, które przypisywały jej niezwykłe pochodzenie z ognia.Przez wieki wierzono, że salamandry żyją w ogniu lub nawet, że rodzą się z płomieni. Dziś, dzięki obserwacjom i wiedzy naukowej, rozumiemy, że te opowieści mają swoje źródło w zdarzeniach, gdy hibernujące płazy, ukryte w przyniesionych z lasu kłodach drewna, niespodziewanie uciekały z rozpalonych ognisk. To co dla naszych przodków mogło wyglądać na magiczne pojawienie się żywiołowego stworzenia, dziś jest znane jako przypadek niespodziewanego zakłócenia zimowego spoczynku tych płazów. Wierzono również, że chroni przed złymi duchami i ogniem, a spotkanie salamandry w ciągu dnia zwiastuje zbliżające się opady deszczu.
Polowanie z ukrycia
Salamandry odżywiają się żywymi zwierzętami, na które polują z ukrycia. Ich powolne ruchy sprawiają, że większe ofiary uciekają, ale salamandry są w stanie upolować mniejsze zwierzęta, takie jak np. wije, pajęczaki, owady i ślimaki.
Salamandra/fot. Marcin Scelina, fp. Nadleśnictwo Baligród
Salamandra plamista - ciekawostki
Salamandra to wskaźnik czystości środowiska - z uwagi na swoją wrażliwość na warunki siedliskowe, salamandra plamista służy jako naturalny wskaźnik biologiczny, który dostarcza cennych informacji o kondycji ekosystemów. Obecność salamandry w Bieszczadach świadczy o czystości lasów i wód, a jej zniknięcie może być zwiastunem negatywnych zmian.Unikatowe cechy salamandry - dorosłe salamandry są zwierzętami lądowymi, unikającymi wody. Prowadzą zmierzchowo-nocny tryb życia, a ich aktywność wzrasta podczas deszczu i przy dużej kumulacji ładunków dodatnich w atmosferze. Preferują wilgotne i zacienione miejsca, gdzie temperatura mieści się w granicach 10-15°C.
Jadowita broń - skóra salamandry pokryta jest gruczołami jadowymi (parotydami), które wydzielają silnie toksyczną substancję o nazwie salamandryna. Działa ona drażniąco na błonę śluzową jamy gębowej napastnika, a w smaku jest bardzo gorzka. Choć dla człowieka nie stanowi śmiertelnego zagrożenia, salamandryna może powodować pieczenie, swędzenie i łzawienie oczu.
Rozmnażanie w wodzie - salamandry nie potrafią pływać i łatwo toną, a mimo to rodzą larwy w strumieniach, gdzie te żyją i rozwijają się do momentu metamorfozy. Dorosłe osobniki powracają do lasów, gdzie żyją przez około 10 lat.
Tajemnica regeneracji salamandry - salamandra plamista (Salamandra salamandra) jest znana ze swojej zdolności do regeneracji, która umożliwia jej odbudowywanie zranionych fragmentów ciała, a nawet całych kończyn. Mechanizm ten jest przedmiotem badań wielu naukowców, ponieważ może mieć kluczowe znaczenie dla medycyny regeneracyjnej, w tym leczenia urazów i chorób ludzi.
Regeneracja u salamander jest możliwa dzięki specjalnym komórkom, tzw. komórkom blastemowym, które pojawiają się w miejscu uszkodzenia. Te komórki mają zdolność do różnicowania się w różne typy komórek potrzebnych do odtworzenia uszkodzonej tkanki lub struktury. Proces ten jest bardzo skomplikowany i obejmuje wiele etapów, w tym zatrzymanie krwawienia, tworzenie nowej tkanki, a następnie jej kształtowanie w celu przywrócenia funkcji utraconej części ciała.
W Polsce salamandra plamista jest objęta ścisłą ochroną gatunkową. Zabijanie, chwytanie, przetrzymywanie i handel salamandrami jest niedozwolony. Jest to piękny i fascynujący płaz, który odgrywa ważną rolę w ekosystemie Bieszczad. Warto chronić salamandrę i jej naturalne siedliska, aby ten czarno-żółty symbol szczęścia pozostał na stałe w bieszczadzkich lasach.
ZOBACZ TAKŻE: Paź nad pazie
Źródła:
- Salamandra plamista - Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Salamandra_plamista
- Salamandra plamista - Lasy Państwowe: https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/lesnoteka-1/plazy/salamandra-plamista
- Salamandra plamista. Rozmieszczenie, biologia i zagrożenia - Marian Zakrzewski, wydawnictwo naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków
