Chcąc dojechać do najważniejszych punktów na bieszczadzkiej mapie należy przejechać przez Lesko. To właśnie tu przebiega droga krajowa nr 84 prowadząca do Ustrzyk Dolnych oraz droga wojewódzka nr 893 w kierunku Cisnej i Wetliny.
Niestety, na przestrzeni ostatnich lat mogliśmy zaobserwować, że wiele osób traktuje to miejsce tranzytowo, omijając atrakcje turystyczne i zabytki jakie się tutaj znajdują.
Historia w pigułce
Na przełomie XIV i XV w. miasto wraz z rozległymi dobrami zostało nadane Kmitom z Wiśnicza herbu Szreniawa przez króla Władysława Jagiełłę. Po śmierci Stanisława Kmity w 1538r. Lesko stało się własnością Piotra Kmity. Był to zdecydowanie dynamiczny moment dla rozwoju tego miasta. Wybudowano kościół i zamek.
Po rządach Kmitów, władze przejął Stanisław Stadnicki, a następnie właścicielami miasta byli: Ossolińscy, Mniszchowie oraz Krasiccy.
W czasie I wojny światowej Lesko nie zostało doszczętnie zniszczone, jednak śmierć poniosło tyle ludzi, że postanowiono utworzyć nowy cmentarz. W okresie międzywojennym zbudowano most na Sanie. Rozwinął się handel, przemysł spożywczy, naftowy i drzewny.
II wojna światowa skutkowała ogromnymi zniszczeniami w mieście. Lesko znajdowało się pod okupacją niemiecką i sowiecką. Stacjonowały tu wojska niemieckie z przejściowym gettem dla ludności żydowskiej.
Żydowskie zabytki
Synagoga
Kamienna synagoga została wzniesiona najprawdopodobniej w II połowie XVII wieku, w miejscu starej cerkwi, która uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej. Zbudowana na planie prostokąta. Przy narożniku znajduje się okrągła wieża, dawniej pełniąca funkcję więzienia dla Żydów. Na zewnętrznej zachodniej ścianie umieszczony jest wizerunek tablic Mojżesza, a pod nimi hebrajski napis głoszący: „Jakże straszny jest ten dom – dom Boga”. We wnętrzu Synagogi mieści się oprawa Aron ha-kodesz, w postaci dwóch kolumn zwieńczonych trójkątnym szczytem. Z przedsionka do sali modlitewnej wchodzi się przez żelazne, kute drzwi, osadzone w kamiennym portalu. Z sali na piętrze, przez specjalne okienka, kobiety miały podgląd na salę modlitewną, do której wstęp dla nich był wzbroniony.
W zabytkowej synagodze funkcjonuje obecnie Galeria Sztuki Bieszczadzkiego Domu Kultury w Lesku.
Kirkut
Dowodem na to, że tereny Leska były osadą żydowską jest jeden z najstarszych cmentarzy żydowskich w Polsce. Położony jest on na niewielkim wzniesieniu niedaleko synagogi. Kirkut skupia na swoim terenie około 2 tysięcy macew, czyli żydowskich stelli nagrobkowych o kształcie poziomych i pionowych płyt.
Najstarsza zidentyfikowana macewa upamiętnia Eliezera syna Meszulama, zmarłego w dniu 11 września 1548 roku.
Inne historyczne miejsca
Zamek Kmitów
Zamek Kmitów został wzniesiony w XVI wieku i początkowo należał do Piotra Kmity. W późniejszych latach znajdował się w rękach różnych właścicieli. Do I połowy XVIII wieku leski majątek należał do rodziny Stadnickich, którzy trzykrotnie przeprowadzali remont w zamku. Na przełomie XIX i XX wieku za panowania Krasickich, zamek był ważnym ośrodkiem życia towarzyskiego w regionie. Pielęgnowali oni przede wszystkim tradycje patriotyczne.
Kształt rezydencji nadany przez Wincentego Pola przetrwał do czasów dzisiejszych.
Po II wojnie światowej, w 1956 roku zamek został odbudowany i zaadaptowany na ośrodek wypoczynkowy Kopalni „Makoszowy”. Budynek powiększono i przekomponowano ogrody zamkowe, nadając założeniu charakter krajobrazowy. Wykorzystano zachowane relikty ogrodów tarasowych i symetrycznych oraz pozostałości naturalnej dąbrowy.
Obecnie znajduje się tam hotel, który jest własnością Gliwickiej Agencji Turystycznej. Oferuje on ogród z odkrytym basenem, przestronny kompleks tarasowy ze sprzętem do grillowania.
Kościół parafialny pw. Nawiedzenia NMP
Kościół został zbudowany w stylu późnego gotyku z kamienia i cegły przez Piotra Kmitę w 1539 roku. W barokowym XVIII – wiecznym, ołtarzu znajdują się figury św. Stanisława i Wojciecha – biskupów oraz obraz „Ukrzyżowanie” z XVIII w. W świątyni znajduje się również alabastrowe popiersie Matki Boskiej – dar dla mieszkańców Leska od doktora Hieronima Kőllera. Nad portalem wejściowym do kościoła widnieje zniszczony herb Kmitów. Wyposażenie kościoła jest w większości barokowe.
W nawiei prezbitrium znajduje się XVIII-wieczne sklepienie kolebkowe z lunetami. W kaplicach i zakrystii zachowały się sklepienia XVI-wieczne, kolebkowe, krzyżowo-żebrowe i sieciowe. Obok kościoła znajduje się barokowa, murowana dzwonnica, której budowle rozpoczęto w 1725 roku, a zakończono po 1765 r. Hełm dzwonnicy został spalony w 1886 roku, odnowiony został w 1900r.
Materiał został opracowany na podstawie informacji zamieszczonych na stronie internetowej lesko.pl.