Choć cerkiew w Bystrem zachwyca o każdej porze roku, to właśnie zimą ukazuje swoje najbardziej magiczne oblicze. Pokryta śniegiem, otoczona ciszą bieszczadzkiej przyrody, przypomina o minionych wiekach i losach ludzi, którzy tworzyli historię i kulturę tych ziem. To idealne miejsce na refleksyjny spacer i chwilę zadumy nad dziedzictwem tego wyjątkowego regionu. Cerkiew w Bystrem jest jedną z sześciu cerkwi położonych w gminie Czarna, znajdujących się na Szlaku Architektury Drewnianej.

Cerkiew w Bystrem

Pierwsze wzmianki o cerkwi w Bystrem pochodzą z 1607 roku. W 1681 roku wzniesiono kolejną drewnianą świątynię, która służyła mieszkańcom przez ponad dwa stulecia. Obecna cerkiew została wybudowana w latach 1901–1902 na miejscu starszej budowli, która prawdopodobnie spłonęła.

W 1927 roku wnętrze cerkwi przeszło gruntowną odnowę. Zmodernizowano prezbiterium, a dzięki funduszom zgromadzonym przez mieszkańców wsi wstawiono nowy, piękny ikonostas. Stary ikonostas został rozmontowany, a jego ikony zawieszono na ścianach świątyni, nadając wnętrzu niepowtarzalny charakter. Dwanaście lat później, tuż obok cerkwi wzniesiono imponującą, murowaną dzwonnicę parawanową.

Drewniana cerkiew z charakterystycznymi kopułami pokrytymi śniegiem, otoczona zimowym krajobrazem z ośnieżonymi drzewami i niebem w tle. Obok widoczna dzwonnica, a całość otoczona spokojną, malowniczą scenerią. Zimowa cerkiew w Bystrem/fot. Dorota Krynicka

Architektura i wyjątkowy charakter cerkwi

Cerkiew w Bystrem to wyjątkowy przykład architektury sakralnej, reprezentujący styl historycyzmu ukraińskiego, zaprojektowany zgodnie z koncepcjami znanego architekta Wazylego Nahirnego. Świątynia jest trójdzielna, orientowana, o konstrukcji zrębowej. Jej bryła zachwyca harmonijnymi proporcjami i bogactwem detali.

Prezbiterium, zamknięte trójbocznie, otaczają dwie zakrystie, a po bokach nawy głównej znajdują się dwie mniejsze nawy boczne, nawiązujące do tradycyjnych kryłosów. Nad całością górują trzy oktogonalne kopuły, pokryte blachą i zwieńczone pozornymi latarniami, które zdobią również nawy boczne. Charakterystycznym elementem cerkwi jest obiegający ją daszek okapowy, nadający budowli lekkości. Przedsionek o kwadratowym rzucie mieści nadwieszony chór, który obiega zarówno wnętrze przedsionka, jak i południową część nawy.
Obecnie we wnętrzu cerkwi znajduje się unikalna ekspozycja, prezentująca krzyże oraz utensylia cerkiewne pochodzące z nieistniejących już bieszczadzkich cmentarzy i cerkwi. Przed głównym wejściem można dostrzec kamienną płytę nagrobną, która obecnie pełni funkcję stopnia. Pochodzi ona prawdopodobnie ze starego przycerkiewnego cmentarza lub była nagrobkiem we wcześniejszej świątyni, który po jej rozbiórce znalazł się poza nową bryłą cerkwi.

Drewniana cerkiew z trzema kopułami w letnim otoczeniu, otoczona zielenią drzew i trawy. W tle widać błękitne niebo, a na pierwszym planie znajdują się drobne rośliny i polna ścieżka, tworzące malowniczy krajobraz. Cerkiew w Bystrem latem/fot. Dorota Krynicka

Dzwonnica i ukryte dzwony

Tuż obok cerkwi stoi murowana, dwukondygnacyjna dzwonnica parawanowa, wybudowana w 1939 roku. W czasie II wojny światowej największy z dzwonów, aby uchronić go przed grabieżą, został ukryty pod podłogą wiwtara (ołtarza). Niestety, pozostałe dzwony zostały wywiezione w latach 50. XX wieku. Ukryty dzwon odnaleziono dopiero w 1993 roku, a obecnie znajduje się on w pobliskim Michniowcu, gdzie nadal pełni swoją funkcję.

Burzliwe losy cerkwi w Bystrem

Po zakończeniu II wojny światowej Bystre, w wyniku nowych ustaleń granicznych, znalazło się na terenie Związku Radzieckiego. Kilka lat później, w 1951 roku, na mocy umowy o wymianie terytoriów między Polską a ZSRR, miejscowość powróciła do Polski w ramach tzw. Akcji H-T. Decyzje te wiązały się z przymusowym przesiedleniem dotychczasowych mieszkańców, a cerkiew została opuszczona i pozostawiona bez opieki.

W 1951 roku cerkiew w Bystrem wciąż posiadała pełne wyposażenie. Po przesiedleniu do wsi Bystre nowych mieszkańców z regionu Sokalszczyzny, podjęto starania o przywrócenie świątyni do kultu. Społeczność, zakorzeniona w tradycjach religijnych, próbowała organizować nabożeństwa, które jednak zostały zakazane przez władze. Pomimo tych trudności cerkiew na krótko ożywała, jednak nie udało się przywrócić jej do regularnego użytku. Z czasem świątynia została zamknięta, a jej losy stały się smutnym świadectwem powojennych zmian w regionie.

Drewniana cerkiew z trzema charakterystycznymi kopułami, pokrytymi starzejącą się blachą, otoczona drzewami i łąką. Niszczejąca budowla z zardzewiałym dachem w malowniczym krajobrazie pod błękitnym niebem z widocznymi chmurami, oddająca klimat minionych lat Cerkiew w Bystrem w latach 1990-1999/fot. Fotopolska.eu/Cristoforo

Niestety, w kolejnych latach wiele z tych cennych elementów zostało rozkradzionych lub wywiezionych. W 1962 roku to, co przetrwało, przewieziono do składnicy ikon w Łańcucie, gdzie zabezpieczono fragmenty ikonostasu, XVIII-wieczne ikony oraz liczne utensylia liturgiczne. W samej świątyni pozostały jedynie rama ikonostasu, podstawa ołtarza oraz kiwot, świadcząc o dawnej świetności tego miejsca.

Historia prac remontowych i konserwatorskich cerkwi w Bystrem

W latach 80. XX wieku rozpoczęto działania mające na celu ochronę cerkwi w Bystrem przed dalszą degradacją. W 1983 roku uprzątnięto wnętrze świątyni, zabezpieczono pozostałe tam przedmioty oraz zorganizowano stałą wystawę fotograficzną poświęconą zabytkom cerkiewnym. Dwa lata później, w 1985 roku, opiekę nad obiektem przejął nowo utworzony Bieszczadzki Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Na początku lat 90. pojawił się pomysł przeniesienia cerkwi do Sanoka i zaadaptowania jej na greckokatolicką cerkiew parafialną. Dzięki staraniom Bieszczadzkiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, udało się zachować ją na miejscu.

W 1991 roku cerkiew stała się miejscem występów ukraińskich zespołów, a w 1993 roku odbył się tam Festiwal Kultury Karpackiej. Ten sam rok przyniósł pierwsze prace remontowe – zabezpieczono dach i wyremontowano dzwonnicę dzięki środkom przekazanym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W 1994 roku, po licznych apelach Bieszczadzkiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, pozyskano dodatkowe fundusze na kontynuację prac.

2011–2023:

Wyremontowano poszycie dachowe kopuł.
Wymieniono obicie deskowe ścian cerkwi.
Wstawiono nowe okna.
Przeprowadzono konserwację drzwi.
Przywrócono w 90% obicie gontowe dolnego dachu okapowego.

Prace wewnątrz świątyni:

W ikonostasie ufundowano dwie nowe ikony: Św. Michała Archanioła (patrona świątyni) i Ostatnia Wieczerza.
Przywrócono ikonę Pantokratora.

2016: Stowarzyszenie „Magurycz” przeprowadziło prace konserwatorskie nagrobnych krzyży na cmentarzu przycerkiewnym w Bystrem.
2018: Przed świątynię przeniesiono przydrożny krzyż kamienny, będący jednym z najwyższych krzyży przydrożnych w Bieszczadach.
2023: Przeprowadzono konserwację tabernakulum.

Dzięki tym działaniom cerkiew w Bystrem stopniowo odzyskuje dawną świetność, stając się ważnym miejscem na mapie zabytków regionu i symbolem historii tego regionu.

Prace polegajace na uzupełnieniu ikonostasu w cerkwi w Bystrem Uzupełnianie ikonostasu 2022r. /fot. Bogusław Kochanowicz

Dodatkowe informacje: Co roku, 29 września, w cerkwi w Bystrem obchodzony jest odpust ku czci patrona świątyni, św. Michała Archanioła. Szczegółowe informacje znajdują się na stronie Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, oddział Bieszczadzki.

Jak dotrzeć do cerkwi w Bystrem?

Lokalizacja: Cerkiew znajduje się w malowniczej wsi Bystre w gminie Czarna, niedaleko miejscowości Czarna Górna. Najłatwiej dotrzeć samochodem, kierując się drogą wojewódzką nr 896, która prowadzi z Ustrzyk Dolnych do Lutowisk. W Czarnej Górnej należy skręcić w lewo na Bystre i Michniowiec. Po przejechaniu około 6 km skręcamy ponownie w lewo. Stamtąd pozostaje już tylko 1,5 km do celu. Droga jest dobrze oznakowana, co ułatwia dotarcie na miejsce.

Poza sezonem zimowym warto pokonać tę trasę rowerem, aby w pełni docenić urok okolicznego krajobrazu. Choć tereny te geograficznie nie należą do Bieszczadów, przyciągają malowniczymi widokami i spokojem. Wzdłuż drogi można podziwiać przydrożne krzyże, które dodają trasie wyjątkowego klimatu. Cerkiew w Bystrem i pobliska świątynia w Michniowcu, obie znajdujące się na Szlaku Architektury Drewnianej, stanowią doskonałe cele rowerowej wyprawy.

Podzielcie się swoimi wrażeniami i zdjęciami z tego niezwykłego miejsca, oznaczając nas na Instagramie hasztagiem #wbieszczady. Zapraszamy do dalszego odkrywania Bieszczadów i okolic na stronie wbieszczady.pl

Źródła:

"Tam gdzie diabły, hucuły, ukraińce" - Stanisław Kryciński
Szlak Architektury Drewnianej
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami - Oddział Bieszczadzki

Co Obejrzeć (1)

Historia o życiu i twórczości legendarnej grupy KSU. Film pojawił się na popularnej platformie