Już w Polsce przedrozbiorowej Lesko było miejscem, gdzie mieściły się władze miejskie, sądownicze i kościelne. Historia granic powiatu leskiego

Lesko wraz z przyległymi obszarami znalazło się w granicach zaboru austriackiego, zwanego też Galicją już wskutek pierwszego rozbioru Polski, dokonanego w 1772 roku. Austriacy niemal od początku przystąpili do zmiany ustroju terytorialnego zajętego kraju. Najpierw podzieli go na 6 rozległych cyrkułów, te zaś na 59 okręgów. Lesko stało się wówczas siedzibą okręgu podporządkowanego cyrkułowi samborskiemu. Nic pod tym względem nie zmieniła przeprowadzona zaledwie po kilkunastu miesiącach reforma, redukująca liczbę okręgów do 19. Istotna i zarazem trwalsza zmiana nastąpiła w 1782 roku, kiedy to zniesiono dwustopniowy podział administracyjny, tworząc 18 cyrkułów podległych bezpośrednio Gubernium we Lwowie. Dotychczasowy okręg leski został zatem podniesiony do rangi cyrkułu, zachowując przy tym swoje obszerne granice. W obrębie cyrkułu leskiego znajdowały się wtedy takie miasta jak Sanok, Brzozów i Dobromil, a jego krańce rozciągały się od Dukli, Cergowej i Rogów na zachodzie po Chyrów i Felsztyn na wschodzie. Na północy sięgały z kolei Birczy i Kalwarii Pacławskiej, natomiast granica południowa – na przestrzeni wieków najstabilniejsza – oddzielała go Bieszczadami od Węgier. Lesko niedługo cieszyło się pozycją ośrodka administracyjnego dla tak dużego obszaru. W 1786 roku cyrkuł przeniesiono do Sanoka, a podjęcie tej decyzji prawdopodobnie przyspieszył mający miejsce rok wcześniej pożar miasta.

Stan ów przetrwał do połowy XIX wieku, kiedy to w toku kolejnej serii reform ustalił się nowy porządek podziału terytorialnego Galicji. Na początek powołano w ramach cyrkułów wiele małych powiatów, sprowadzających się zasadniczo do obszaru jurysdykcji sądu powiatowego. Powiat leski był jedną z 11 takich jednostek (m.in. obok powiatów baligrodzkiego, lutowiskiego i ustrzyckiego) wchodzących w skład cyrkułu sanockiego. Sąsiedztwo najważniejszych miejscowości w regionie powodowało, że nowo wykreowane powiaty posiadały dość nienaturalne kształty. Do powiatu leskiego należały chociażby położone przy południowej granicy kraju Komańcza i Radoszyce, podczas gdy wokół samego miasta teren powiatu obejmował miejscowości oddalone od około 7 do 13 kilometrów.

Problemu tworzenia jednostek pozbawionych centralnie położonej stolicy nie rozwiązał podział wprowadzony w 1867 roku, który z pewnymi korektami utrzymał się aż do odzyskania przez Polskę niepodległości. W miejsce cyrkułów powstało wówczas kilkadziesiąt powiatów administracyjnych, wśród nich powiat leski złożony z terenów współcześnie stanowiących całość powiatu leskiego, większość bieszczadzkiego i wschodni fragment sanockiego. Łącznie zajmował więc 1831 km2 powierzchni, co plasowało go na piątym pod względem terytorium miejscu w Galicji.

Powiat leski na mapie Galicji (ze zbiorów Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej).

Po odzyskaniu niepodległości dotychczasowy podział na powiaty został na ziemiach byłego zaboru austriackiego zachowany. W 1921 roku ustanowiono województwo lwowskie, w którego obszar włączono także powiat leski. W ciągu całego dwudziestolecia międzywojennego wyróżniał się on na tle województwa najrozleglejszym terytorium, a zarazem najmniejszą gęstością zaludnienia. Sąsiadował w tym czasie od zachodu z powiatem sanockim, od północy z dobromilskim, od wschodu zaś ze starosamborskim i turczańskim, a od 1932 roku wyłącznie z turczańskim. Po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej południowa granica powiatu leskiego wyznaczała jednocześnie granicę państwową z Czechosłowacją.

Pozostałością galicyjskiego ustroju terytorialnego były gminy jednowioskowe, stanowiące pierwszy szczebel lokalnej administracji. Do czasu reformy samorządowej z 1933 roku powiat leski składał się zatem z dwóch miast – Leska i Ustrzyk Dolnych – oraz 152 gmin. W latach 30. zadecydowano o przejściu na model gmin zbiorowych, łączących kilka bądź kilkanaście pobliskich miejscowości. Nowy, wewnętrzny podział powiatu wszedł w życie 1 sierpnia 1934 roku. Odtąd należały do niego dwie gminy miejskie oraz 16 wiejskich, liczących od 5 do 17 wsi, z siedzibami w Baligrodzie, Cisnej, Czarnej, Hoczwi, Lesku, Lutowiskach, Łobozewie, Łukowem, Olszanicy, Polanie, Ropience, Stuposianach, Ustrzykach Dolnych, Woli Michowej, Wołkowyi i Zatwarnicy.

Podczas II wojny światowej powiat leski doświadczył okupacji ze strony obu najeźdźców. Najpierw, zgodnie z rozgraniczeniami dokonanymi w tajnym protokole do paktu Ribbentrop-Mołotow oraz późniejszym traktacie sowiecko-niemieckim o granicach i przyjaźni, jego obszar znalazł się w strefie opanowanej przez Związek Radziecki. Na przełomie lat 1939/1940 Sowieci przeprowadzili tam reformę administracyjną, tworząc rejony i obwody – wśród nich m.in. rejon leski, wchodzący w skład obwodu drohobyckiego. Po ataku Niemiec na ZSRR tereny te trafiły do powiatu sanockiego (niem. Landkreis Sanok), będącego częścią dystryktu krakowskiego Generalnego Gubernatorstwa.

Powojenna zmiana granic Polski odbiła się również na kształcie powiatu leskiego. Jego wschodnia część z Ustrzykami Dolnymi, Lutowiskami, Polaną i Czarną odpadła na rzecz Związku Radzieckiego i pozostawała w nim do 1951 roku. Po ponownym przyłączeniu do Polski nie wróciła już do powiatu leskiego, ale dała podstawę do wykreowania nowego powiatu ustrzyckiego. Ten stan przetrwał do lat 70. Jesienią 1972 roku powiaty leski, ustrzycki oraz większość sanockiego zostały złączone w jeden powiat bieszczadzki z siedzibą w Lesku. Jego powierzchnia wynosiła 2909 km2, co czyniło go największym powiatem w całym kraju. Krótki okres istnienia tak rozległej jednostki administracyjnej zakończyła reforma z 1975 roku, likwidująca powiaty i zwiększająca liczbę województw. Od tej chwili tereny zniesionego powiatu bieszczadzkiego, należące dotąd do województwa rzeszowskiego, zostały wcielone do nowo ustanowionego województwa krośnieńskiego.

Ostatnią i wciąż obowiązującą zmianę w tym zakresie wprowadziła reforma z 1999 roku, przywracająca powiaty oraz województwa o większym zasięgu terytorialnym. Powiatowi leskiemu przyszło jednak czekać na powrót na mapę o trzy lata dłużej, ponieważ pierwotna decyzja Rady Ministrów powoływała do życia wyłącznie powiat bieszczadzki z siedzibą w Ustrzykach Dolnych. W działania na rzecz utworzenia powiatu leskiego aktywnie włączyły się zainteresowane gminy oraz mieszkańcy zrzeszeni w Obywatelskim Komitecie Obrony Powiatu. Demonstracje i interwencje u przedstawicieli władz państwowych odniosły pozytywny skutek w postaci rozporządzenia wyodrębniającego powiat leski z dniem 1 stycznia 2002 roku. Odtąd należą do niego gminy Baligród, Cisna, Lesko, Olszanica i Solina, a zajmowany obszar wynosi 835 km2.

Materiał jest częścią cyklu realizowanego na zlecenie Starostwa Powiatu Leskiego. Tekst pojawił się na stronie Powiatu Leskiego. Opracował go Michał Michniewicz.