Piękno jest w drewnie. Cerkwie w Gminie Czarna

Dawna greckokatolicka cerkiew parafialna pw. św. Dymitra Męczennika, obecnie Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. 

Cerkiew w Czarnej jest świątynią orientowaną (ustawioną względem stron świata), trójdzielną o konstrukcji zrębowej. Od południa i północy do prezbiterium przylegają zakrystie. Wszystkie części pokrywają dwuspadowe dachy.

Nad nawą cerkwi znajduje się ośmioboczna wieżyczka zakończona charakterystyczną kopułą i kutym krzyżem greckim. Cerkiew zdobi unikatowy, sześciokolumnowy portyk, zwieńczony trójkątnym szczytem. 

Zabytkowy ikonostas z 1822 roku, który zdobi wnętrze cerkwi. Na szczególną uwagę zasługuje również starodawna chrzcielnica z XVII wieku, przeniesiona tutaj z nieistniejącej już cerkwi w Lipiu, która niestety padła ofiarą pożaru. Na zdjęciu widoczna jest także pamiątkowa ikona Matki Bożej Opatrzności z XVII wieku, pochodząca z Michniowca.

Zabytkowy ikonostas z 1822 roku.

W cerkwi znajduje się pamiątkowa ikona Matki Bożej Opatrzności z XVII wieku, pochodząca z Michniowca, dodająca do wnętrza sakralnego akcentu historycznej głębi.

Ikona Matki Bożej Opatrzności z XVII wieku, pochodząca z cerkwi w Michniowcu.

Cerkiew w Czarnej jest jednym z nielicznych sakralnych budynków, które przetrwały trudne czasy powojenne, w tym skomplikowane wydarzenia związane z akcją „H-T”. Cerkiew ocalała dzięki lokalnej społeczności, która stanowczo sprzeciwiła się przekształceniu świątyni w magazyn lub jej rozbiórce. Przesiedleńcy, którzy przybyli na te tereny, okazali głęboki szacunek dla dziedzictwa tych, którzy zostali zmuszeni opuścić swoje domy.

Przy cerkwi stoi dzwonnica, wybudowana w latach 70. XX wieku. Zawieszony w jej wnętrzu dzwon pochodzi z 1886 roku, stanowiąc cenny element historyczny tego sakralnego zespołu.

Dawniej cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja, obecnie nieużytkowana.

Pośrodku wsi, w otoczeniu starodrzewia stoi najstarsza w Bieszczadach, drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, którą wzniesiono prawdopodobnie w 1790 r. 

Prawdopodobnie, ponieważ lokalne podania sugerują, że może być ona nawet starsza. Otóż, według tychże podań, obiekt ten początkowo służył jako rzymskokatolicka kaplica dworska. W 1780 roku, ówcześni właściciele postanowili przekazać ją Rusinom jako wyraz wdzięczności za ich pomoc w budowie nowego kościoła, co skutkowało jej przekształceniem w cerkiew.

Cerkiew w Polanie jest drewniana, zbudowana w technice zrębowej, oszalowana, dwudzielna. Wejście do przedsionka jest osłonięte pulpitowym daszkiem, wspartym na wystających belkach konstrukcji. Na wschodniej ścianie prezbiterium można dostrzec ślady po zaślepionym okulusie. Dach jest dwuspadowy, z pojedynczą kalenicą oraz wieżyczką z kopulastym hełmem nad przedsionkiem i prezbiterium.

W prezbiterium znajduje się płaski strop, natomiast w nawie imituje się sklepienie kolebkowe. Na stropie głównej nawy widnieje malowidło przedstawiające Trójcę Świętą z Nowego Testamentu, otoczoną przez serafiny w narożnikach. W pobliżu ołtarza na stropie znajduje się cyryliczny napis fundacyjny, informujący, że jest to "Dar niewiast z Polany". W zachodniej części sklepienia malowidło prezentuje krzyż stylizowany na ludowy haft. Na wschodniej ścianie nawy namalowano scenę Pasji.

Wnętrze cerkwi zdobi ornamentowo - figuralna polichromia, która została wykonana w 1937 r.

W neogotyckim ołtarzu głównym znajduje się współczesny obraz Przemienienia Pańskiego. W ołtarzach bocznych umieszczone są ikony Bogurodzicy z Dzieciątkiem i Chrystusa. Brakuje jednak dawnego wyposażenia wewnątrz cerkwi. Kilka ikon, które były częścią tutejszego wyposażenia, zachowało się w muzeach. Muzeum Narodowe w Krakowie posiada ikony przedstawiające Sąd Ostateczny z XV wieku, świętych Jana i Pawła z początku XVII wieku, oraz Deesis również z początku XVII wieku. Z kolei, w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku można zobaczyć ikonę św. Mikołaja z przełomu XVII i XVIII wieku.

Dawna greckokatolicka cerkiew filialna pw. św. Michała Archanioła, która obecnie nie jest już używana. Pierwsze zapiski odnośnie do najstarszej cerkwi w Bystrem sięgają roku 1607. W 1681 roku na jej miejscu stanęła nowa, drewniana świątynia.

Obecna cerkiew, dedykowana Michałowi Archaniołowi, została wzniesiona w latach 1901-1902 na fundamencie poprzedniej. W 1927 roku przeprowadzono renowację ikonostasu i prezbiterium, a w 1939 roku uzupełniono kompleks sakralny o dwukondygnacyjną, murowaną dzwonnicę bramową, która powstała w pobliżu cerkwi.

Cerkiew w Bystrem jest trójdzielna, orientowana o konstrukcji zrębowej. Prezbiterium jest zamknięte trójbocznie, z dwoma zakrystiami. Po bokach nawy głównej znajdują się dwie nawy boczne, nawiązujące do formy kryłosów. Całość jest zwieńczona trzema oktogonalnymi kopułami, pokrytymi blachą, z pozornymi latarniami. Nawy boczne są zwieńczone kopułami z pozornymi latarniami. Bryła cerkwi jest otoczona daszkiem okapowym. Przedsionek, na planie kwadratu, posiada nadwieszony chór, który obiega go podobnie jak i południową część nawy.

Wewnątrz cerkwi znajduje się współczesna ekspozycja krzyży i utensyliów cerkiewnych, pochodzących ze zniszczonych cmentarzy i cerkwi w Bieszczadach. 

Cerkiew w Bystrem to pięknie położony zabytek sakralny

Dzięki podświetleniu, cerkiew w Bystrem prezentuje się niezwykle malowniczo, dodając miejscu jeszcze większego uroku.

Cerkiew w Bystrem jeszcze w 1951 roku posiadała pełne wyposażenie. Po osiedleniu się nowych mieszkańców, podjęto próby przemiany jej na kościół. Odprawiono kilka mszy, ale władze szybko wprowadziły zakaz ich celebracji. 

Niestety, z biegiem czasu, stan cerkwi zaczął się pogarszać, następując okres dewastacji i plądrowania wyposażenia. Część eksponatów wywieziono, a część została skradziona. W 1962 roku, pozostałe jeszcze elementy wyposażenia przewieziono do Muzeum-Zamku w Łańcucie, zapewniając im tym samym ochronę przed dalszą dewastacją.

Obok cerkwi znajduje się murowana, dwukondygnacyjna dzwonnica parawanowa, zbudowana w 1939 roku. W czasie II wojny światowej jeden z dzwonów – największy – został ukryty pod podłogą prezbiterium. Pozostałe dzwony zostały zabrane w latach 50. XX wieku. Natomiast ukryty dzwon został odnaleziony w 1993 roku i obecnie znajduje się w Michniowcu.

Przed głównym wejściem umieszczono płytę nagrobną, prawdopodobnie pochodzącą ze starego cmentarza przycerkiewnego, lub, co bardziej prawdopodobne, była to płyta nagrobna umieszczona w starej cerkwi, która po zbudowaniu nowej cerkwi została usunięta.

XIX-wieczny cmentarz w Bystrem, położony tuż przy granicy polsko-ukraińskiej. No terenie zadbanego cmentarza można zauważyć kilka zachowanych nagrobków i krzyży, z których dwa wykonane są z piaskowca.

Niemal wszystkie groby ozdobione są krzyżami - wykonanymi z żelaza lub kamienia. Jednak do dzisiaj pozostaje tajemnicą, gdzie stworzono te zachowane nagrobki.

Jak dojechać? W Czarnej Górnej należy odbić na Lipie, a potem na Michniowiec. Cerkiew położona jest na niewielkim wzgórzu. 

Pośród sielskich krajobrazów gminy Czarna znajdują się przepiękne zabytki architektury sakralnej. Na zdjęciu cerkiew w Michniowcu.

Współczesna cerkiew w Michniowcu nie jest pierwszym sakralnym obiektem, który zagościł w tym miejscu. Zapisy odnoszące się do lokalnych duchownych sugerują istnienie podobnej budowli już w 1557 roku. Nowa cerkiew została wzniesiona pomiędzy 1863 a 1868 rokiem. Na przestrzeni lat przeszła wiele przemian, które ukształtowały jej obecną formę. W 1924 roku przeprowadzono większy remont, podczas którego odnowiono zakrystię i przedsionek. Przed wybuchem II wojny światowej do cerkwi dobudowano chór, otaczający większą część budynku.

Cerkiew jest orientowana, wybudowana w konstrukcji zrębowej, podzielona na trzy części, wykończona deskami. Nawa główna ma plan ośmioboku. Od zachodu znajduje się narteks z dostawionym przedsionkiem. Nad prezbiterium, nawą i narteksem umieszczone są kopuły zwieńczone pozornymi latarniami. Nad zakrystią i przedsionkiem znajdują się dachy dwuspadowe.

Obok cerkwi znajduje się drewniana dzwonnica, która została zbudowana w 1904 roku. Dolna część tej konstrukcji jest zbudowana w technologii zrębowej, natomiast górna w technologii słupowo-ramowej. Całość jest nakryta dachem namiotowym, którego kształt nawiązuje do formy kopuły. Parter dzwonnicy dawniej pełnił funkcję kostnicy. 

Po 1951 roku świątynia została zamknięta i pozostawała nieużytkowana przez długi czas. Przez pewien okres służyła jako magazyn zboża. W 1962 roku część ikon i wyposażenia przewieziono do muzeum w Łańcucie. W 1971 roku cerkiew została przejęta przez katolików, którzy przywrócili ją do użytku liturgicznego. Przeprowadzono remont w 1981 roku, a dwa lata później wykonano nową polichromię wnętrza. Na ścianach, kopule i balustradzie chóru widnieją współczesne polichromie figuralne, które zostały wykonane w 1985 roku. W 1997 roku doszło do kradzieży dzwonów.

Cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja w Rabem jest drewnianą konstrukcją, zbudowaną między 1858, a 1859 r. Historia miejscowej świątyni sięga jednak XVI wieku, kiedy to istniała tu pierwsza cerkiew, spalona przez Tatarów w 1672 r. 

Cerkiew jest orientowana, o konstrukcji zrębowej, trójdzielna i oszalowana gontem. Od strony frontu, przy narteksie, znajduje się ganek oparty na pięciu drewnianych kolumnach, zwieńczony pasem skratowań. Całość pokryta jest dachami kalenicowymi, z dachem łamanym nad nawą, zwieńczonym pozorną wieżyczką sygnaturową.

Obok cerkwi znajduje się stary cmentarz oraz murowana dzwonnica parawanowa, zbudowana na planie prostokąta. W dzwonnicy umieszczone były pierwotnie dwa dzwony. Niestety, w maju 1953 roku zostały one zabrane przez pracowników Państwowego Urzędu Bezpieczeństwa w Ustrzykach Dolnych i nieodwracalnie zaginęły. Przypuszcza się, że dzwony mogły zostać zniszczone i wywiezione jako złom do Wrocławia. Dzwonnica, z jednym, niewielkim dzwonem nadal pełni swoją funkcję. 

Dzięki trosce mieszkańców wsi, zachował się oryginalny ikonostas, z którego zdemontowano jedynie carskie wrota i ikony namiestne, obecnie zawieszone na ścianie prezbiterium. Tam też znajdują się carskie wrota ozdobione motywem roślinnym. W rzędzie starotestamentowym ikonostasu brakuje dwóch ikon. Oryginalne ikony prazdników przechowywane są w składnicy ikon w Muzeum -Zamku w Łańcucie. Główny ołtarz oraz fragmenty ikonostasu pochodzą z nieistniejącej już cerkwi z Lutowisk. Z dawnego wyposażenia świątyni zachowały się kandelabry, a także rzeźba Matki Bożej na feretronie.

Cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Bogarodzicy, obecnie rzymskokatolicki kościół filialny pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Bogurodzicy, wykonana z drewna, powstała w 1830 r., zastępując starszą świątynię, o której wspomina się już w 1782 r. 

Cerkiew w Żłobku, kierująca swoją orientacją ku wschodowi, została zbudowana w technice zrębowej. Zewnętrznie podzielona jest na dwie części. Prezbiterium, z wydzieloną zakrystią od strony północnej, ma kształt prostokątny. Całość jest pokryta dachami kalenicowymi, zaś do wykończenia użyto tradycyjnego gontu.

Współczesna cerkiew, po wysiedleniach ludności w 1951 r., została zdewastowana. Jej cenny, ruchomy inwentarz zniknął bez śladu. Do 1976 r., obiekt był wykorzystywany przez Lasy Państwowe jako magazyn na szyszki. Na szczęście, w latach 60. XX w., podjęto działania konserwacyjne, dzięki którym udało się zabezpieczyć świątynię.

W 1976 r., cerkiew przekazano pod opiekę parafii rzymskokatolickiej w Czarnej. Rok później, po gruntownym remoncie, zaadaptowano ją na kościół filialny pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Podczas remontu usunięto zdewastowany ołtarz i ramę po ikonostasie. Nowy ołtarz przeniesiono z cerkwi w Lutowiskach. Od 1979 r., odrestaurowana cerkiew pełni rolę kościoła rzymskokatolickiego.

Warte uwagi są również przydrożne krzyże, rozmieszczone wzdłuż drogi prowadzącej od Czarnej Górnej do Michniowca przez Lipie.

Krzyże przydrożne są unikalnymi dziełami ludowej kamieniarki, wykutymi z piaskowca. W miejscowościach Michniowiec i Bystre możemy podziwiać aż dziewiętnaście takich imponujących, sakralnych punktów orientacyjnych.

Te wyjątkowe obiekty, pełne symbolicznej treści, noszą w sobie głębokie znaczenia. Często przedstawiają zarówno sferę religijną, jak i patriotyczną. 

Są one kamiennym zapisem historii, który przetrwał próbę czasu i kontynuuje swoją funkcję jako przypomnienie o istotnych wydarzeniach i wartościach, które ukształtowały społeczność gminy Czarna.